Đại Thanh tần phi Cẩn_phi

Trải qua tuyển tú

Căn cứ Bát Kỳ đô thống nha môn Toàn tông đương (八旗都統衙門全宗檔), Quang Tự triều sơ tuyển Tú nữ ý chỉ hạ vào năm Quang Tự thứ 11 (1885), trải đến năm thứ 12 (1886) đến năm thứ 14 (1888), thì hai chị em nhà Tha Tha Lạp thị đã qua đến 4 lần tuyển tú.

Năm Quang Tự thứ 12 (1886), ngày 19 tháng 2 (âm lịch), lần đầu tuyển tú, Mãn Châu Tương Hoàng kỳ giao tiến 6 người, trong đó có Cẩn phi, được ghi là: 「Nguyên nhậm Thị lang Trường Tự chi nữ, Niên thập tam tuế, Huệ Côn Tá lĩnh; 原任侍郎長敘之女，年十三歲，惠昆佐領。」. Ngày đó trải qua tuyển tú, có ba người bị "Lược bài tử" (撂牌子), trong đó có Cẩn phi, hai người kia là 「Bang bạn Đại thần Thường Tích chi nữ, Niên thập thất tuế, Long Diệu Tá lĩnh"; 幫辦大臣常績之女，年十七歲，隆耀佐領」 và 「"Tuần phủ Đức Hinh chi nữ, Niên thập ngũ tuế, Phú Sâm Bố Tá lĩnh"; 巡撫德馨之女，年十五歲，富森布佐領」.

Năm Quang Tự thứ 13 (1887), ngày 17 tháng 2 (âm lịch), lần thứ hai tuyển tú, là những Tú nữ đợt trước kia cộng thêm những người mới vừa đủ tuổi tham dự. Trân phi cũng tham gia đợt này, và cùng chị gái Cẩn phi đều được ghi danh vào tiếp. Năm thứ 14 (1888), ngày 24 tháng 9 (âm lịch), lần thứ 3 tuyển tú, Mãn Châu Tương Hồng kỳ có sáu người, trong đó có: hai con gái của Huệ Côn Tá lĩnh nguyên nhậm Thị lang Trường Tự (tức Cẩn phi và Trân phi), hai con gái của Long Diệu Tá lĩnh hạ Tại kinh chi Diệp Nhĩ Khương Bang Bạn đại thần, Phó Đô thống Thường Tích (常績); và hai con gái của Phú Sâm Bố Tá lĩnh hạ Giang Tây Tuần phủ Đức Hinh (德馨). Sau khi xét, hai con gái của Thường Tích đều bị lược bài tử, còn lại 4 người đều tiếp tục.

Năm Quang Tự thứ 14 (1888), ngày 5 tháng 10 (âm lịch), là lần thứ 4 tuyển tú. Lúc này, hai con gái của Đức Hinh bị lược bài tử, thưởng "Đại quyển Tứ sơ" (大卷四疋), "Y diện nhất kiện" (衣面一件), còn hai chị em Cẩn phi cùng Trân phi chính thức được chọn, chỉ định làm Tần.

Vòng cuối tuyển tú năm ấy, quyết định Hậu và phi tần được diễn ra ở Thể Hòa điện (體和殿), và quá trình này này được lưu truyền trong dân gian qua rất nhiều dã sử. Trong đó, phổ biến nhất là câu chuyện truyền miệng từ một vị Thái giám đời Dân Quốc. Lúc này, Quang Tự Đế tuyển chọn 5 tú nữ còn lại là Diệp Hách Na Lạp thị (tức Hiếu Định Cảnh hoàng hậu), 2 chị em Tha Tha Lạp thị cùng hai con gái của Tuần phủ Đức Hinh. Quang Tự Đế coi trọng con gái nhà Đức Hinh, muốn chọn lập làm Hoàng hậu, tuy nhiên chính Từ Hi Hoàng thái hậu không hài lòng, và khuyên Hoàng đế chọn cháu gái bà, tức Diệp Hách Na Lạp thị, do đó Diệp Hách Na Lạp thị trở thành Hoàng hậu, hai chị em Tha Tha Lạp thị phong Tần, còn hai con gái nhà Đức Hinh bị loại. Tuy câu chuyện truyền miệng này khá phổ biến, song căn cứ theo thư tịch tuyển tú, số lượng tú nữ được tuyển thời đó phải có tầm 30 người. Số lượng 5 người như vậy là nhỏ nên thiếu căn cứ, không đáng tin.

Phong hiệu của bà là Cẩn tần (瑾嬪), theo tài liệu của Nội vụ phủ, "Cẩn" có Mãn văn là 「Gincihiyangga」, ý là "Hoa lệ", "Tú mỹ".

Nhập cung phong Tần

Năm Quang Tự thứ 15 (1889), ngày 26 tháng 1 (âm lịch), hai chị em Tha Tha Lạp thị đồng nhập cung, trước một ngày so với Hoàng hậu. Ngày 18 tháng 2 (âm lịch), lấy Hiệp bạn Đại học sĩ Hộ bộ Thượng thư Phúc Linh (福錕) làm Chính sứ, Lễ bộ Tả Thị lang Tục Xương (續昌) làm Phó sứ, hành Cẩn tần sắc phong lễ.

Sách văn viết:

“Ảnh chụp Cẩn phi Tha Tha Lạp thị

朕惟睢洲起化。必资佐理之贤。鸾綍颁恩。特重袖荣之典。爰循茂矩。用贲彝章。尔他他喇氏。秉性温柔。持躬淑慎。礼娴内则。早著范于兰闺。职备中宫。克襄猷于桂殿。兹奉慈禧端佑康颐昭豫庄诚寿恭皇太后懿旨。册封尔为瑾嫔。尔其恪承芝检。赞坤元而荷庥嘉。敬事椒涂。膺巽命以将柔顺。钦哉。

.

Trẫm duy tuy châu khởi hóa. Tất tư tá lý chi hiền. Loan phất ban ân. Đặc trọng tụ vinh chi điển. Viên tuần mậu củ. Dụng bí di chương.

Nhĩ Tha Tha Lạp thị. Bỉnh tính ôn nhu. Trì cung thục thận. Lễ nhàn nội tắc. Tảo trứ phạm vu lan khuê. Chức bị trung cung. Khắc tương du vu quế điện. Tư phụng Từ Hi Đoan Hữu Khang Di Chiêu Dự Trang Thành Hoàng thái hậu ý chỉ. Sách phong nhĩ vi Cẩn tần.

Nhĩ kỳ khác thừa chi kiểm. Tán khôn nguyên nhi hà hưu gia. Kính sự tiêu đồ. Ưng tốn mệnh dĩ tương nhu thuận. Khâm tai.

”
— Sách văn Cẩn tần Tha Tha Lạp thị

Khi ấy, Quang Tự Đế ghẻ lạnh Hoàng hậu Diệp Hách Na Lạp thị, mà sủng ái em gái Cẩn tần là Trân tần vì Trân tần có sở thích và suy nghĩ tiến bộ giống ông. Cẩn tần không được sủng ái nhiều nhưng nhờ Trân tần, địa vị trong cung của 2 chị em tuy không bằng Hoàng hậu, song thực tế là vượt xa. Trong khi em gái bà Trân tần ngụ tại Cảnh Nhân cung, thì Cẩn tần ngụ tại Vĩnh Hòa cung (永和宮).

Trong hậu cung, Từ Hi Thái hậu ban đầu cũng yêu mến Cẩn tần cùng Trân tần. Mùa xuân năm thứ 20 (1894), ngày 3 tháng 1 (âm lịch), nhân dịp đại thọ Từ khánh 60 tuổi của Từ Hi Hoàng thái hậu, Quang Tự Đế sắc phong cho cả Cẩn tần và Trân tần lên hàng Phi (妃), do đó bà trở thành Cẩn phi (瑾妃)[1].

Tuy nhiên, lễ sắc phong của cả hai chị em bà chưa kịp diễn ra, thì cũng trong năm đó vào ngày 29 tháng 10 (âm lịch), Cẩn phi cùng Trân phi bị khép tội "Nhiều lần khất thỉnh" (屢有乞請), can thiệp chính sự, nên cả hai đều bị giáng làm Quý nhân[2]. Lời dụ năm đó như sau:

“

谕内阁、朕钦奉慈禧端佑康颐昭豫庄诚寿恭钦献崇熙皇太后懿旨。本朝家法严明。凡在宫闱。从不准干预朝政。瑾妃、珍妃、承侍掖廷。向称淑慎。是以优加恩眷。洊陟崇封。乃近来习尚浮华。屡有乞请之事。皇帝深虑渐不可长。据实面陈。若不量予儆戒。恐左右近侍。藉为夤缘蒙蔽之阶。患有不可胜防者。瑾妃、珍妃、均著降为贵人。以示薄惩而肃内政。

.

Dụ nội các, Trẫm phụng Từ Hi Đoan Hữu Khang Di Chiêu Dự Trang Thành Thọ Cung Khâm Hiến Sùng Hi Hoàng thái hậu ý chỉ.

Bổn triều gia pháp nghiêm minh. Phàm ở cung đình, không chuẩn cho can dự triều chính. Cẩn phi và Trân phi, thừa hầu trong Dịch đình, xưa nay đều hiền thục cẩn trọng. Nay mang thêm ân quyến, tiến trắc sùng phong. Gần đây lại có thói xa hoa, nhiều lần xin xỏ việc triều đình. Hoàng đế ngày đêm bận chính vụ, cư thực diệc trần, nếu không phạt nặng, thì không đủ răn đe tả hữu thị hầu, e rằng sẽ cứ thế mà nhờ vả tiến thân, cứ để cái họa xảy ra như vậy chi bằng phải phòng bị trước.

Cẩn phi cùng Trân phi đều giáng làm Quý nhân. Lấy hình phạt nhẹ này để chấn chỉnh nội chính.

”
— Dịch lược ý sắc chỉ giáng Cẩn phi và Trân phi ngày 29 tháng 10, năm Quang Tự thứ 20

Việc hàng vị này không chỉ là Từ Hi thái hậu phản ánh thói xa hoa của chị em Cẩn phi, mà còn liên quan đến việc "Khất thỉnh", suy ra việc cả hai đã can thiệp chính sư. Có một suy luận rằng, sau khi Chiến tranh Trung-Nhật nổ ra (1894 - 1895), anh em họ của Cẩn phi cùng Trân phi là Trí Nhuệ và Văn Đình Thức buộc tội Lý Hồng Chương thỏa hiệp và đầu hàng địch, hai người đã nhờ Trân phi chuyển bản tấu tới Quang Tự Đế, thúc giục Hoàng đế đứng ra lãnh đọa cuộc chiến. Không ngờ, Lý Hồng Chương vu khống Văn Đình Thức và Trân phi có mưu đồ cướp ngôi Hoàng hậu, phản đối Từ Hi Thái hậu can thiệp triều chính, giúp đỡ Hoàng đế làm chủ triều đình. Vì lý do này, Cẩn phi và Trân phi bị Từ Hi Thái hậu kết tội tạo phản, giáng thành Quý nhân[3]. Trí Nhuệ và Văn Đình Thức cũng bị Từ Hi Thái hậu bãi chức[4][5].

Dẫu nguyên nhân thế nào, nhưng xem ra Từ Hi Thái hậu cũng không hẳn quá mức tực giận đối với chị em Cẩn Quý nhân, vì chỉ sang năm sau, Quang Tự thứ 21 (1895), ngày 15 tháng 10 (âm lịch), Từ Hi Thái hậu ra chỉ tấn lại Phi vị cho cả hai chị em. Ngày 12 tháng 11 (âm lịch) cùng năm, lấy Lễ bộ Hữu Thị lang Phổ Thiện (溥善) làm Chính sứ, Nội các Học sĩ Khôn Tụ (堃岫) làm Phó sứ, tiến hành lễ sắc phong Phi vị cho Cẩn Quý nhân.

Trong cuộc Khởi nghĩa Nghĩa Hòa Đoàn năm 1900 (Quang Tự thứ 26), ngày 21 tháng 7 (âm lịch), Cẩn phi tùy giá Đế-Hậu rời kinh sư đến Tây An. Năm thứ 27 (1901), ngày 28 tháng 11 (âm lịch), Cẩn phi lại tùy Đế-Hậu hồi loan về kinh.